दाङ — ६ कक्षा पढ्दापढ्दै बुवाले छोडे, ८ कक्षा पुग्दा आमाले । दुई वर्षको अन्तरमा बुवा खिमबहादुर र आमा नोखीले संसार छोडेपछि सन्तोष परियार र उनका भाइबहिनी माउ हराएका बचेराझैं भए । घरघरमा कपडा सिलाएर जीविका चलाउँदै आएका बाआमा नरहेपछि १४ वर्षीय परियारलाई के खाउँ र के लाउँको अवस्था आइपर्‍यो ।

बुवाको इन्सेफ्लाइटिस भएर मृत्यु भयो भने आमाको पाठेघरको क्यान्सर भएर । आर्थिक अभावले भनेजस्तो उपचार गर्न नसक्दा अकालमै बाआमा गुमाउनु पर्‍यो । आफ्नो भन्ने जग्गा र घर थिएन । गाउँको ऐलानी जग्गामा उनको सानो घरबास थियो । अहिलेसम्म पनि उनको दर्ता जग्गा छैन । एक दिदी, एक बहिनी र एक भाइ पनि उनकै वरिपरि झुम्मिन थाले ।

असहाय बचेराझैं परियारले आफ्नै बलबुतामा उड्ने प्रयत्न गरे । सानैदेखि तिक्ष्ण बुद्धि, लगनशील र मिहिनेतका कारण परियार पढाइमा सधैं प्रथम हुन्थे । उनको पढाइको लगाव देखेर वनको अनुगमन गर्न गाउँ पुगेका जीविकोपार्जनका लागि वन नामक परियोजनामा कार्यरत रामगोविन्द महर्जनले परियारलाई मासिक १ हजार रुपैयाँ सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाए । त्यसपछि परियारलाई पढाइ अघि बढाउन सहज भयो । उनले उक्त सहयोग १२ कक्षासम्म नियमित पाए ।

१० कक्षासम्म महर्जनले व्यक्तिगत रूपमा सहयोग गरे । गाउँकै सिद्ध पृथ्वी जनता मावि श्रीगाउँबाट २०६४ सालमा प्रथम डिभिजनमा एसएलसी उत्तीर्ण गरे । त्यसपछि उनी विज्ञान पढ्ने रहरले दंगीशरण गाउँपालिका–६ पर्सडुवास्थित घरबास छोडेर तुलसीपुर सहर पसे । तुलसी बोर्डिङमा विज्ञानका लागि तयारी कक्षाको पढाइ हुन्छ भन्ने थाहा पाएपछि उनी त्यहाँ पुगे । आर्थिक अभावका बीच परियारलाई तयारी कक्षा र त्यसपछिको पढाइ पूरा गर्न साह्रै कठिन थियो । उनको लगाव र समस्या देखेपछि स्कुलका प्रिन्सिपल भीष्मबहादुर केसीले उनलाई स्कुलमै पढाउने काम दिए । काम गर्दै विज्ञान संकायमा पढ्न कठिन हुने देखेपछि परियारले राप्ती बबई क्याम्पस तुलसीपुरमा शिक्षा संकाय पढ्ने निधो गरे । अंग्रेजी र गणित मुख्य विषय लिएर पढाइ सुरु गरे । बजारमा सिलाइ पेसा गरेर बसेका काका (सानी आमाका श्रीमान्) रुमलाल परियारले उनलाई आश्रय दिए । काकासँग बसेर पढ्दै, पढाउँदैको जीवन सुरु भयो ।

उनको समस्या र पढाइप्रतिको तीव्र इच्छा देखेर यसअघि पढाइमा सहयोग गर्दै आएका महजर्नले ११ र १२ कक्षामा संस्थाबाट सहयोग गर्ने वातावरण मिलाइदिए । त्यसपछि परियारले १२ कक्षा उत्तीर्ण गर्ने बित्तिकै शिक्षक सेवा आयोगमा आवेदन दिए । पहिलोपटक नै उनको निमावि तहको अंग्रेजी शिक्षकमा नाम निस्कियो ।

२०७१ सालदेखि उनले बबई गाउँपालिका–१ गंगटेस्थित सरस्वती जनता माविबाट शिक्षकको स्थायी जागिर सुरु गरे । १० कक्षा उत्तीर्ण भएदेखि नै पढाउन सुरु गरेका परियार शिक्षणमा जहिले पनि सिर्जनशील र रचनात्मक विधि अवलम्बन गर्थे । गीत, संगीत, चित्र, अभिनय र व्यावहारिक अभ्यासका अनेक उपाय गरेर उनले शिक्षण गर्ने भएकाले उनको शिक्षक र विद्यार्थीमाझ फरक पहिचान थियो ।

दुई वर्ष गंगटेमा पढाएपछि तुलसीपुर उपमहानगरपालिका–१३ रनियापुरस्थित जनज्योति माविमा पाँच वर्ष पढाए । उनी पछिल्लो चार वर्षदेखि तुलसीपुरकै बालमितेरी मावि भोजपुरमा कार्यरत छन् । उनले शिक्षण गरेका हरेक गतिविधि अहिले सामाजिक सञ्जालमा भाइरल छन् । उनका शिक्षण कलाका भिडियो लाखौंले हेरेका छन् । त्यत्तिकै मात्रामा सेयर भएका छन् । उनलाई अहिले सबैले ‘भाइरल सर’ भनेर चिन्छन् । कहिले गीत गाएर त कहिले अभिनय र चित्र बनाएर, उनको शिक्षण शैली निकै फरक र आकर्षक छ । ‘विद्यार्थीलाई कसरी पढाइमा रमाउने बनाउन सकिन्छ भनेर धेरै अध्ययन गर्छु । शिक्षण कलासम्बन्धी धेरै पुस्तक पढेको छु,’ परियारले भने, ‘त्यसपछि विद्यार्थीको चाहना अनुसार पढाइको विषयलाई गीत, चित्र र अभिनयमा ढालेर पढाउँछु ।’ उनी चित्रकलामा पनि निकै सिपालु छन् । हेरेर मानिसको अनुहार जस्ताको त्यस्तै चित्रमा उतार्न सक्छन् । यही कलाका कारण उनलाई अहिले विभिन्न विद्यालयका भित्ता र कक्षाकोठामा शिक्षणसम्बन्धी चित्र बनाउन माग आइरहेको छ । उनी कुनै पनि बिदाको दिन खाली बस्न पाउँदैनन् । चित्र कोर्नमै व्यस्त हुन्छन् । चित्रमात्रै बनाएर पछिल्लो एक वर्षमा १ लाख ५० हजार रुपैयाँभन्दा बढी कमाइसकेको उनले बताए ।

उनी अहिले पनि बिहानभर तुलसी स्कुलमा पढाउँछन् । अक्षर लेख्ने, चित्र बनाउने र पढाउने कलाका कारण सुरुमा शिक्षण गरेको स्कुलले अहिलेसम्म पनि उनलाई छोडेको छैन । अंग्रेजीमा बीएड उत्तीर्ण गरेर उनी अहिले शिक्षा योजना व्यवस्थापन विषयमा एमएड पढ्दैछन् । उनले शिक्षणलाई फरक शैलीमा प्रस्तुत गरेका कारण विभिन्न विद्यालयले ‘भाइरल सर’ भन्दै बोलाउँछन् र कक्षा दिन लगाउँछन् । ‘शिक्षक भनेको शिक्षण गर्नु मात्र होइन रहेछ, धेरै क्षमता हुनुपर्ने रैछ,’ उनले भने, ‘मैले यस्तो अनुभव गरेपछि विभिन्न सम्भावनाको खोजी गर्छु र कत्ति पनि तनाव नलिएर साथीजस्तै वातावरणमा सिकाउँछु ।’

उनले कहींकतैबाट चित्रकला सिकेका छैनन् । आफ्नै सीपले अहिलेसम्म व्यावसायिक चित्र बनाइरहेका छन् । चिनजानका विभिन्न व्यक्तिका फोटो बनाएर उपहार दिन्छन् । कतिले कलाको सम्मान गरेर पैसा पनि दिन्छन् । गीत, कविता, मुक्तकलगायतका साहित्यिक सिर्जनामा पनि उत्तिकै रुचि राख्छन् । विद्यार्थीलाई पढाउँदा उनले विभिन्न गीतका लयलाई पढाइका विषयमा जोडेर कक्षामा प्रस्तुत गर्छन् । हालै उनले ‘धोकेबाज हौ तिमी…’ बोलको गीतलाई विद्यार्थीको आनीबानीसँग जोडेर कक्षामा प्रस्तुत गरे । उक्त भिडियो पनि सामाजिक सञ्जालमा धेरै नै सेयर भैरहेको छ ।

कति कराउँछौं तिम्रो लागि

कति पढाउँछौं तिम्रो लागि

तर बुझ्दैनौ

घरमा पनि पढ्ने रैन्छौ

होमवर्क त झन् गर्ने रैन्छौ

तर भन्दैनौ

यति साह्रो नि अल्छी भयौ तिमी

झन् झन् कमजोर हुँदै गयौ तिमी

धोकेबाज हौ तिमी

धोकेबाज हौ तिमी ।

अंग्रेजी व्याकरणलाई समेत उनी गीतका माध्यमबाट पढाउँछन् । व्याकरणका सूत्रलाई गीतमा ढाल्दै उनी कक्षामा नाचीनाची पढाउँछन् । विद्यार्थी पनि उनीसँगै गाउँदै जान्छन् र केहीबेरमा व्याकरण कण्ठ पार्छन् । अक्षर लेख्ने कला पनि उनी नियमित सिकाउँछन् । उनी सामाजिक समस्यामा आधारित गीत र मुक्तक पनि लेख्ने गर्छन् । सडकपेटीमा फलफूल बेच्दै गरेका महिलालाई जबर्जस्ती हटाइएपछि उनले लेखेको मुक्तक चर्चामा आयो :

जानी बेच्दैछे या नजानी बेच्दैछे

पलपल आँखाको पानी बेच्दैछे

सडकमा बसेर फलफूल बेच्न नपाएपछि

भित्री गल्लीको अँध्यारो कोठामा जवानी बेच्दैछे… ।

अहिले उनी तुलसीपुर–५ रानीजरुवास्थित ऐलानी जग्गामा घर बनाएर बसेका छन् । साथमा भाइ किरण, श्रीमती हीरा, १० वर्षीय छोरा सौगात र ७ वर्षीया छोरी समीक्षा छन् । दिदी सुनिता र बहिनी आशाको विवाह भैसकेको छ । अहिलेसम्म पनि उनको नाममा दर्ता जग्गा छैन । गाउँको घरबास त्यत्तिकै छोडेर आएका थिए । ‘अहिले भत्किसकेको छ । जता गए पनि भूमिहीन, सुकुम्बासी जीवन नै हो,’ उनले भने, ‘अहिले पनि त्यही अवस्थामा छु । जतिसुकै पीडा र समस्या भए पनि विद्यार्थीलाई हँसाइहँसाइ पढाउन सकेको छु ।’

कमाएको पैसा भाइबहिनीको पढाइ, विवाह र घरखर्चमा ठिक्क भएपछि उनलाई धेरै रकम बचत गर्न समस्या भयो । अनेक समस्याका बीच पनि उनी कहिल्यै गलत बाटोमा लागेनन् । ‘आमाबुवा नहुँदैमा मान्छे बिग्रँदो रहेनछ,’ उनले भने, ‘इमानदर हुन चाहेमा केही कुराले असर गर्दो रहेनछ ।’ भाइले गणितमा एमएड गरेका छन् । हालै प्रकाशित प्रावि शिक्षकको लिखित परीक्षामा उनको नाम निस्किएको छ । यसले सन्तोषलाई थप हौसला दिएको छ । ‘अब त जीवनको संघर्ष उचाइमा पुग्यो कि जस्तो लाग्छ,’ उनले भने, ‘दुई भाइले जागिर गरेपछि जीवन चलाउन सहज होला, आफ्नै नामको जग्गा होला, घर होला भन्ने सपना देखेको छु ।’